هیدروتراپی شیوه ای از معالجه است که با استفاده از تمرینات و اجرای حرکات و نرمش های خاص در آب به توانبخشی عارضه های مختلف کمک می کند. تمرین درمانی در آب ترکیبی از تمرین در آب و فیزیوتراپی است. اساس این نوع معالجه سبک شدن بدن هنگام غوطه وری در آب است و به همین دلیل فرد قادر است عضلات و اندامهای خود را با مصرف نیروی کمتری به حرکت در آورده و در واقع چون فشار بر روی مفاصل کاهش پیدا می کند در اجرای حرکات درد کمتری احساس می شود.
خواص آب
آب دارای خواص فیزیکی و شیمیایی منحصر به فردی می باشد. مقاومت آب ۱۲ مرتبه بیشتر از هوا می باشد و همین باعث تقویت عضلانی می شود. افزایش دمای آب مقاومت آب را کمتر می کند (چون فاصله مولکولهای آب بیشتر میشود).
شناوری
طبق قانون ارشمیدس هر جسمی که در آب قرار گیرد به اندازه آب هم حجمش از وزنش کاسته می شود. فرد با کاهش وزنش قادر خواهد بود حرکات بیشتری در آب انجام دهد و شناور بماند و کمتر احساس خستگی می کند.
فشار هیدرواستاتیک
طبق قانون پاسکال اثر فشار سیال به یک جسم که در آن فرو می رود در همه سطوح جسم به طور مساوی اعمال می شود. فشار نسبت مستقیم با عمق دارد به همین دلیل صلاح نیست بیماران مزمن ریوی در داخل استخر تا ۸۵٪ غوطه ور شوند. این بیماران ممکن است دچار مشکلات تنفسی شوند چون فشار آب در مقابل باز شدن قفسه سینه ایجاد مقاومت می کند. فشار هیدرواستاتیک با تجمع خون در قسمت های پایین تر بدن مقابله می کند و موجب کاهش تورم می شود.
درجه حرارت آب
دمای مناسب برای آب درمانی۳۳ الی ۳۷ (۹۸-F۹۲ فارنهایت) است.
دمای استخر شنا c ۳۰- ۲۷ می باشد. درجه حرارت هوا ۲۰-۲۵c مناسب می باشد.
در آب همه نوع تمرینی میسر می باشد و هر کس می تواند حرکات سرعتی و استقامتی را انجام دهد. تمرین در آب گذشته از فوائدی که گفته شد برای سیستم قلب و عروق مفید می باشد و تمرین در آب موجب افزایش فعالیت قلب و افزایش برون دهی قلبی و فوائد ناشی از آن خواهد شد. دمای آب خیلی سرد c ۱۲ الی ۲۴ و در دمای آب زیر ۱۲ درجه سانتیگراد، عضلات قدرت خود را از دست می دهند.
- آب سرد c ۲۵ الی ۲۶ مناسب برای تمرینات سرعتی
- آب ولرم c ۳۰ الی ۳۵ مناسب برای تمرینات استقامتی
- آب گرم ۳۶ درجه سانتیگراد مناسب برای خون رسانی
- آب داغ ۳۷ درجه سانتیگراد به بالا
خاصیت نشاط انگیز آب موجب ایجاد شوق لازم برای تکرار و اجرای حرکات می شود. در آب احتیاجی به دویدن به صورت کامل و تکنیکی نیست بلکه به هر صورت به جلو رفتن مهم است به عبارتی دیگر می باید به عضو مصدوم تا حد ممکن استراحت داد.
چه کسانی نمی توانند از تمرین در آب استفاده کنند
- بیمارانی که بیماری آنها از طریق آب منتقل می شود مثل حصبه، وبا و اسهال
- تب بالای c ۳۸
- نارسایی قلبی
- بیماری های کلیوی (بیمارانی که مایع از دست داده را نمی توانند جبران کنند)
- اختلالات گوارشی
- بیماری های عفونی
- زخم های باز
- راه های پوستی مسری
- پارگی پرده گوش: نباید زیر آب فرو روند
- بی اختیاری ادرار و مدفوع
- صرع
- فشار خون غیر طبیعی
- انجام پرتو درمانی (طی ۳ ماهه اخیر)
- پایین بودن ظرفیت حیاتی ریه
– بیمارانی که عفونت های پوستی مثل (پای ورزشکاران) باید قبل از شروع جلسات آب درمانی مداوا شوند.
– بیمارانی که از سمعک استفاده می کنند مشروط بر اینکه زیر آب فرو نروند می توانند از جلسات آب درمانی استفاده کنند.
– بیماران دچار عقب ماندگی شدید ذهنی نیاز به نظارت دقیق و کمک در آب و خارج از آب دارند.
– بیمارانی که دچار فشار خون بالا یا پایین هستند بایستی در مدت زمان کوتاه، آب درمانی انجام دهند و مرتب باید به آنها استراحت داد و به آنها یادآور شد که در صورت بروز سرگیجه یا حالت غیر عادی سریعا اطلاع دهند.
برای چه مشکلاتی از هیدروتراپی می توان استفاده کرد
- درمان ضایعات ناشی از ورزش: کوفتگی – دررفتگی و پیچ خوردگی
- درمان ضایعات پس از عمل جراحی
- درمان ضایعات پس از شکستگی استخوان
- درمان ضایعات مزمن مفصلی مثل آرتروز
- برای افزایش دامنه حرکتی مفاصل
- برای افزایش تحرک و انعطاف پذیری مفاصل و عضلات
- آماده سازی ورزشکاران جهت انجام تمرینات سخت
- درمان چاقی
- درمان افسردگی
اثرات فیزیولوژیکی طی تمرین در آب گرم
- افزایش تعداد تنفس
- کاهش فشار خون
- افزایش خونرسانی عضلانی
- افزایش متابولیسم عضلانی
- افزایش گردش خون سطحی
- افزایش ضربان قلب
- افزایش مقدار خون بازگشتی به قلب
- افزایش میزان فعالیت متابولیک
- کاهش تورم (بخش هایی از بدن که در عمق قرار گرفته اند به دلیل افزایش فشار هیدرو استاتیک تورم در آنها کاهش پیدا می کند)
- کاهش حساسیت پایانه های اعصاب حسی
- شل شدن عمومی عضلات
- گشاد شدن عروق در آب گرم
- افزایش فشار خون و بعد کاهش فشار خون
- افزایش سوخت و ساز بدن
- افزایش دفع مواد زائد
- کاهش درد
مزایای آب گرم (c۳۵°)
آب گرم باعث تشدید جریان خون در عروق و بافت های بدن می شود این امر موجب افزایش تبادل O2 و مواد غذایی در بافت ها و سلولها شده همچنین موجب افزاش دفع مواد زائد از سلول ها می گردد. این عمل باعث کاهش اسپاسم عضلانی می شود در نتیجه موجب شل شدن عضلات منقبض و آزرده می گردد. آب گرم دامنه حرکات و قابلیت کشش عضلات را افزایش داده و موجب روان شدن حرکات مفاصل می گردد.
اثرات درمانی تمرین در آب گرم
- پیشبرد شل شدن عضلانی
- کاهش میزان حساسیت به درد
- کاهش اسپاسم عضلانی
- افزایش میزان حرکت مفصل
- افزایش قدرت و استقامت عضلانی در بیماران با ضعف شدید
- کاهش نیروهای جاذبه ای: کمک به راه رفتن به دلیل تحمل وزن
- افزایش گردش خون محیطی: کمک به بهبود در عارضه های پوستی
- تقویت عضلات تنفسی 9- بهبود آگاهی از بدن (تعادل و ثبات تنه)
- بهبود روحیه و اعتماد به نفس بیمار
مراحل آماده سازی بیمار
- یک تیم آب درمان شامل: ۱) پزشک ۲) فیزیوتراپیست یا متخصص آب درمانی ۳) مربی آب درمانی
- تشکیل پرونده بیمار
- مشخصات فردی بیمار
- تاریخچه سلامت عمومی بیمار : تاریخچه بیماری و اطلاعات مربوطه (مثل تاریخ صدمه و شروع درد)
- علائم و نشانه های بیماری در ۲۴ ساعت گذشته
- وضعیت بیمار بعد از جراحی
- ارزیابی توانایی های بیمار در آب و احیانا میزان ترس بیمار از آب
- برنامه درمانی در آب شامل اهداف کوتاه مدت و اهداف بلند مدت. آگاه ساختن بیمار از برنامه درمانی وی و آماده ساختن بیمار از نظر جسمی و روانی.
- جمع آوری و تدارک امکانات و تجهیزات لازم جهت هیدروتراپی
هر جلسه تمرین درمان در آب دارای مراحلی می باشد که به ترتیب شامل:
- گرم کردن warm – up
- حرکات کششی Stretching
- قدرت و استقامت عضلانی
- شل کردن Relaxation و سرد کردن
گرم کردن: % 30 – 20 كل زمان را گرم کردن در بر می گیرد. گرم کردن مقدمه تمرینات بدنی است و باید در ابتدا انجام شود زیرا از نظر فیزیولوژیکی به بدن فرصت تطبیق با شروع فعالیت را می دهد. گرم کردن بایستی به تدریج انجام شود تا با افزایش دمای بدن و میزان گردش خون، عضلات در هنگام حرکات کششی و تقویتی دچار خستگی مفرط نشده و انرژی لازم جهت انجام حرکات را داشته باشد. گرم کردن موجب انعطاف پذیری بیشتر عضلات و کاهش احتمال آسیب می شود. مدت زمان گرم کردن بستگی به دمای آب و خصوصیات بیمار دارد.
موارد کاربرد گرم کردن
- بیمار قبل از انجام هر تمرین کششی و قدرتی حتما خود را گرم کند.
- هر چه حرارت آب پایین تر باشد باید زمان گرم کردن بیشتر باشد.
- تمرینات گرم کردن باید متناسب با ناحیه آسیب دیده باشد.
اهداف گرم کردن
- افزایش حرارت عمومی بدن و عضلات
- کاهش احتمال پارگی عضلات و لیگانها
- افزایش دامنه حرکتی اندام ها به منظور آمادگی برای فعالیتهای شدیدتر
- کمک به پیشگیری از افزایش درد عضلات
حرکات کششی
تمرینات کششی جهت افزایش دامنه حرکتی یک مفصل یا گروهی از مفاصل داده می شود.
- کشش فعال: با همکاری خود بیمار در جهت کاهش سفتی عضلات صورت می گیرد.
- کشش غیرفعال: بیمار شل شده و بیمار برای کشش عضلات نیاز به یک نیروی خارجی دارد.(با دست یا ابزار به صورت مکانیکی)
نکات قابل توجه هنگام تمرینات کششی
- هنگام تمرینات کششی بیمار باید از انجام کشش های پرتابی خودداری نماید.
- در هر تمرین کششی باید مفصل کمی خم شود.
- سرعت حرکات کششی متعادل باشد.
- کشش بهتر است 6-10 ثانیه ادامه یابد.
- کشش موثر نباید در حد درد ادامه پیدا کند (تا حد آستانه)
- شل بودن بیمار باید در طی انجام تمرین حفظ شود.
- الگوی تنفسی صحیح حفظ شود.
- عضلاتی مورد کشش قرار گیرد که بعدا می خواهیم آنها را تقویت کنیم.
موارد کاربرد حرکات کششی
- به دلیل کوتاهی عضلات و بافت های پیوندی دامنه حرکات مفاصل محدود شود.
- محدودیت حرکت مفصل موجب بد شکلی اندام ها شده باشد.
- عضلات سفت و کوتاه شده باشد.
- عدم توازن عضلانی وجود دارد یعنی یک عضله ضعیف و بافت مقابل آن سفت می باشد.
- شل کردن عضله.
اهداف تمرینات کششی
- افزایش دامنه حرکتی مفاصل
- جلوگیری از سفتی و کوتاهی عضلات
- تسهیل در شل کردن عضلات
- کاهش خطر آسیب های تاندونی عضلات
- استفاده از شروع تمرینات برای گرم کردن
- استفاده در پایان تمرینات برای سرد کردن
قدرت و استقامت عضلانی
- قدرت عضلانی: حداکثر نیرویی که یک عضله می تواند در یک انقباض ایجاد کند.
- استقامت عضلانی: قابلیت عضله در انجام یکسری انقباض های مکرر در طی یک دوره زمانی مشخص
- قدرت عضله: با مقدار وزنه ای که می تواند بلند کند سنجیده می شود.
موارد کاربرد قدرت و استقامت عضلانی
- ضعف عضلانی (مثلا جراحی).
- در مواردی که موجب کاهش درد عضلانی می شود.
- در مواردی که بیمار به دلیل آسیب یا بیماری نمی تواند روی زمین راه برود یا کارهای روزمره را انجام دهد.
- در بیمارانی که شدیدا تحلیل رفته اند.
- برای پیشبرد بیمار در جهت انجام تمرینات تقویتی در خشکی.
نکات قابل توجه هنگام حرکات قدرتی و استقامتی
- حرکات با توجه به ایجاد درد محدود شوند (ایجاد درد نکند)
- تمرینات اعضاء متورم در قسمت عمیق باشد. فشار آب موجب کاهش دما می شود.
- پیش از تمرینات باید مطمئن شد که بیمار حمایت می شود (توسط دیوار استخر یا صندلی یا عضلات خود بیمار حمایت می شود)
- از مقاومت آب برای دستیابی به افزایش قدرت استفاده شود.
شل کردن
شل کردن بدن تلاشی آگاهانه در جهت کاهش تنش در عضلات می باشد. تنش عضلات در اثر عواملی مانند: درد، صدمه، اضطراب یا استرس و خستگی ایجاد می شود. شل کردن در حین تمرینات به دنبال انقباض عضله اسکلتی می بایستی وجود داشته باشد. هر قدر میزان انقباض عضله بیشتر باشد مقدار شل شدن بعد از آن نیز باید بیشتر باشد. گرمای یک استخر باعث افزایش شلی عضلات، در نتیجه افزایش جریان خون و کاهش اسپاسم و در نتیجه کاهش درد می شود.
روشهای شل کردن
- روش موضعی (یک بخش یا اندام)
* الف – گرما: گرما قبل از جلسه آب درمانی به افزایش قابلیت کشش بافت های کوتاه شده کمک می کند، گرما بعد از جلسه آب درمانی به حفظ شلی عضلات کمک می کند.
* ب- ماساژ: در دردهای شدید ماساژ موثر بوده و سبب افزایش جریان خون و در نتیجه کاهش حساسیت به درد و افزایش شل شدن می شود. | * ج- کشش مفصل: حالتی است که سطوح یک مفصل به دو طرف دور از هم کشیده می شوند. روشهای کشش مفصل که در آب استفاده می شود شامل: وزنه -حركات پاندولی – کشیدن مفصل به کمک دست می باشد.
2. روش های عمومی (کل بدن)
* الف -شناوری: به کمک وسایل شناوری، بیمار در آب غوطه ور می شود که این اغلب به تنهایی برای تسکین مفاصل دردناک و تسهیل در شل شدن کافی است.
* ب- شل کردن خودبخودی: از طریق آگاهانه صورت می پذیرد مانند یوگا * ج- تمرینات تنفسی: کشیدن نفس های ۳ یا ۴ قسمتی که با عمیق تر شدن تدریجی تنفس، عضلات سفت، هوشیارانه شل می شوند.
* د- شل کردن پیش رونده: بیمار متناوبا عضلات درگیر را منقبض و سپس شل می سازد.
موارد کاربرد شل کردن
- تنش عصبی
- بی خوابی
- گرفتگی عضلات
- اضطراب و نگرانی
- بعد از کارهای رقابتی
- قبل و بعد از جراحی
نکات قابل توجه هنگام شل کردن
- عدم ترس بیمار نسبت به آب
- یک یا چند روش مناسب در نظر بگیرید
- مراحل درمان را برای بیمار توضیح دهید
- بیمار را همیشه در یک وضعیت راحت قرار دهید و همه بخش های بدن وی را حمایت کنید
- تمرینات به طور منظم و مکرر انجام شود
- اهداف کوتاه مدت و طولانی مدت را برای بیمار شرح دهید
ویژگی یک مربی آب درمانی
- فن بیان
- شناخت نسبی از عضلات و مفاصل و بیماری های درگیر با آن
- آشنایی با اصول حاکم بر آب و حرکت شناسی
- روحیه شاد
- توجه و دقت در انجام حرکات
- نمایش صحیح حرکات در خشکی
- حمایت کننده بیمار در آب
- پیگیری و نظم تا رسیدن به نتیجه مطلوب
