تاریخچه هیدروتراپی یا آب درمانی

هیدروتراپی شیوه ای نوین در توانبخشی و معالجه نارسایی های اندامی است که علی رغم گسترش روز افزون آن در سطح جهان، متاسفانه به دلیل عدم انتشار منابع و آثار فارسی در این باره، در کشور ما چندان شناخته شده نیست و چنانچه شناختی هم باشد، اغلب در حد تعاریف سطحی یا اجرای حرکات سلیقه ای است. در این مقاله به بررسی تاریخچه هیدروتراپی یا آب درمانی خواهیم پرداخت.

تعریف و مشخصات علمی آب

«آب» ماده ای است مرکب از اکسیژن و هیدروژن با فرمول شیمیایی H2O. آب خالص مایعی است بی طعم، بی بو و زلال. مقدار کم آب، بیرنگ بوده و مقادیر زیادش در تابش نور خورشید آبی به نظر می رسد. آب خالص از جهت هدایت الکتریسیته بسیار ضعیف است در شرایط متعارفی نقطه انجماد آب صفر و درجه نقطه جوش آن صد درجه سانتیگراد است. آب در دمای زیر صفر منجمد گردیده، و به صورت یخ در می آید؛ اما در دمای بالای صد درجه بخار می شود. به این ترتیب آب ماده ای است که به سه شکل مایع جامد و گاز تغییر حالت می دهد. آب به عنوان یکی از بهترین حلالها در طبیعت شناخته شده است.

آب، بهداشت و درمان

علم پزشکی عدم استفاده از آب شرب گوارا توسط انسان و نیز کمبود آب در بدن را یک علت مهم برای بروز بسیاری از بیماری ها می داند. بدین سان ثابت میگردد که آب تازه و پاکیزه چه تأثیر قاطعی در تأمین تندرستی و ادامه حیات انسان دارد. در پزشکی امروز نوشیدن مقادیر زیاد آب نه تنها به عنوان بخشی از رژیم غذایی در پاره ای از بیماری ها به کار می رود، بلکه توصیه می شود هر روز دست کم چهار لیوان آب به منظور تأمین نیازهای بدن، شستشوی کلیه ها، جلوگیری از یبوست و بسیاری خواص دیگر نوشیده شود. پزشکان معتقدند که آب دارای خواص پیشگیری از بیماری ها و خاصیت های درمانی غیر قابل رقابتی است. به عنوان مثال: در مواردی که داروی بیهوشی در دسترس، نیست پزشکان توصیه می کنند که می توان از آب بسیار سرد یا برف و یخ برای ایجاد «بیهوشی موضعی» و کرخ کردن یک عضو دردمند سود جست. پزشکان نظامی آلمان طی جنگ جهانی دوم از این شیوه در مناطق سردسیر روسیه استفاده بسیاری کرده و چگونگی اجرای آن را به عنوان بخشی از آموزش های کمک های اولیه به سربازان آموخته بودند.

گرم کردن یا سرد کردن اندام ها و اعضای آسیب دیده بدن نیز به نوبه خود یکی از شیوه های درمان یا تسکین موقت درد است. در این دو حالت چنانچه آب به قدر کافی در اختیار نباشد می توان از حوله استفاده کرد و با فرو بردن حوله در آب (داغ یا سرد بسته به مورد) و قراردادن حوله بر روی عضو مورد نظر به نتیجه دلخواه رسید. این عمل را در اصطلاح پزشکی «کمپرس» می گویند، به کار بردن یک قطعه اسفنج نیز می تواند بسیار کارساز باشد، برای این منظور عضو دردمند (دست یا پا) را باید در قسمت فوقانی یک لگن یا طشت پر از آب (گرم یا – سرد بسته به مورد) قرار داد و به دفعات اسفنج را از آب انباشته کرد و بر روی عضو مورد نظر فشار داد؛ این شیوه به ویژه در شرایطی که دسترسی به آب فراوان وجود ندارد بسیار مفید و کارساز است و می توان از مقدار کمی آب حداکثر استفاده را برد.

تقسیمات آب درمانی

۱ – هیدروتراپی

همانطور که گفته شد استفاده از آب برای درمان پاره ای از نارسایی ها و بیماری ها به شیوه های مختلف و متنوعی صورت می گیرد. به منظور آن که حیطه درمانی و عملکرد هر یک از شیوه های آب درمانی مشخص باشد علم امروز این نوع مداوا را به دو شاخه اساسی تقسیم می کند:

۲- اسپاتراپی

اسپاتراپی که بیشتر در اروپا متداول است و طرفداران بسیار زیادی دارد، متکی بر نوشیدن آب های معدنی و یا استحمام در حوضچه های آب گرم معدنی است. به این ترتیب که متناسب با نوع بیماری باید در آب های معدنی غوطه ور شد یا در طول زمان به مقدار زیادی از آب های معدنی نوشید.

آب معدنی: آبی است که از چشمه های معدنی خارج می گردد و حاوی مقادیر زیادی املاح و گازهای محلول است. به همین دلیل اعتقاد بر این است که این املاح می توانند برخی از زخم ها و بیماری های پوستی را التیام بخشند. خوشبختانه کشور ما ایران از لحاظ وجود چشمه های آب معدنی نیز بسیار غنی می باشد و چشمه های آب معدنی سرعین (اردبیل)، رامسر اسکو دامنه، کوه دماوند و … نقاط دیگر میعادگاه دردمندان و دوستداران طبیعت است. البته جامعه پزشکی آمریکا همانند اروپاییان به خواص درمانی چشمه های آب معدنی اعتقاد ندارد و می گوید این تأثیرات روانی ناشی از استراحت و غوطه وری در این قبیل چشمه هاست که به طور جانبی و غیر مستقیم در بهبودی بیماری تأثیر می گذارد و نه گازها و مواد محلول در آب.

بالنئوتراپی

بالنئوتراپی شاخه ای از اسپاتراپی است که بیماران و دردمندان را با انواع «حمام» مداوا می کنند. اقسام حمام هایی که در بالنئوتراپی مورد استفاده قرار می گیرند عبارتند از:

• حمام گل و لای حاوی مواد معدنی
• آب تنی در دریا و چشمه های آب معدنی
• حمام آفتاب
• حمام بخار سونا
• بخار حمام پارافین
• و…

در این گونه معالجه ها آنچه باید مورد توجه قرار گیرد «دمای حمام»، «مدت زمان حمام»، «مدت استفاده از حمام» و «تعداد دفعات استفاده» است که متناسب با شدت، ضعف بیماری، ویژگی های جسمانی و روانی بیمار تعیین و تنظیم می شود؛ البته حوضچه ها یا استخرهایی پرآب با دمای معمولی نیز می تواند محلی برای بالنئوتراپی باشد.

یک وسیله در این زمینه حوضچهٔ هوبارد است که می تواند به کمک دستگاه های خود، بیمار را در آب ماساژ دهد. به هر حال استفاده از هر وسیله یا هر شیوه معین می بایستی تحت نظارت و با راهنمایی یک متخصص انجام پذیرد.

هیدروتراپی

هیدروتراپی و ارزش های درمانی آن با چنان سرعتی در مجامع پزشکی جا باز کرده و چنان مورد استقبال بیماران و دردمندان قرار گرفته است که نه فقط سال به سال روش های کاملتر و تمرینات جامع تری برای آن ابداع میگردد، بلکه مجامع علمی و کنگره های پزشکی متعددی در سراسر جهان به منظور معرفی و گسترش هیدروتراپی تشکیل می شود تا افراد علاقه مند و متخصص از اقصی نقاط جهان در آن شرکت کنند و به تبادل نظر و ارائه تجارب خود بپردازند.

تاریخچه هیدروتراپی

منشاء هیدروتراپی یا آب درمانی را می توان در زمان یونان باستان و فرهنگ های اولیه شرقی در چین و ژاپن جستجو کرد. در آن زمان متداول ترین روش درمان با استفاده از آب، حمام کردن بیماران در آب سرد و گرم بود. آنها تحقیقات علمی یا داده هایی که امروزه در دسترس ما قرار دارد برای مستند سازی، چرایی و چگونگی عملکرد آب درمانی را در اختیار نداشته اند. یکی از اولین و معتبر ترین پزشکان جهان، بقراط، استفاده خود از آب درمانی را مستند کرد و از آن به عنوان هیدروتراپی یاد کرد.

آب درمانی در ایالات متحده

همانطور که گفته شد آب درمانی توسط تمدن های چین باستان، روم و مصر نیز استفاده می شد. رفته رفته آب درمانی از محبوبیت زیادی بهره مند شد و در سال 1840 وارد ایالات متحده شد. امروزه آب درمانی در ایالات متحده تکامل یافته است و اکنون اشکال مختلفی از هیدروتراپی را در بر می گیرد. مردم ایالات متحده به خوبی از مزایای هیدروتراپی آگاه شده اند که شروع به استفاده از آن نه تنها جهت بهبود سلامت خود، بلکه برای درمان سگ های خود نیز استفاده می کنند.

معالجه و مداوا با آب، موضوعی نیست که صرفاً در روزگار کنونی مورد توجه قرار گرفته باشد. قرن ها پیش از این که هیدروتراپی به عنوان یک شیوه پذیرفته شده علمی در پزشکی به کار گرفته شود، مردم دنیا در نقاط مختلف زمین از خواص شفا بخش آب های معدنی به صورت تجربی آگاه شده و این قبیل آب های معدنی را به نام آب های «بهشتی» می شناختند؛ حتی در معتقدات و آیین های مذهبی باستانی، مردم برای تطهیر خود تن به آب های معدنی می سپردند و اعتقاد داشتند که بدین سان روح خود را از آلودگی ها پاک و مطهر می کنند. در یونان و روم باستان، حمام های مخصوصی برای مداوای بعضی از دردها وجود داشت که افراد دردمند به این قبیل حمام ها مراجعه نموده و به کمک آب گرم، بخار و مشت مال شفا می یافتند

در خلال قرن هجدهم میلادی، استفاده از آب در پزشکی رواج بسیار یافت. اصطلاح هیدروتراپی تقریباً از همان زمان رفته رفته بر سر زبان ها افتاد.

در قرن نوزدهم میلادی شخصی به نام وینست پری سنیتز (۱۸۵۱ – ۱۸۰۱) برای نخستین بار در اروپا اقدام به گشودن مطب آب درمانی کرد و با اجرای یک سلسله مداواهای ابتکاری شهرت بسیاری در این زمینه کسب نمود. وقتی تجارب و یافته های پری سنیتز به صورت کتابی منتشر شده مردم اروپا استقبال شایان توجهی از هیدروتراپی به عمل آوردند و به زودی این شیوه درمان به آمریکا نیز راه یافت.

در اوایل قرن بیستم دلایل علمی کافی در اثبات خواص آب و مداوا توسط آب گرم یا سرد به دست آمد؛ در واقع نتایج حاصل شده از «آب درمانی» به قدری هیجان انگیز و قانع کننده است که می توان با قدرت کامل حکم کرد «آب» وسیله ای بسیار موثر و قطعی در بهبود برخی بیماری ها یا حتی ریشه کن کردن دردهای عضلانی و مفاصل، مداوای نارسایی های جسمانی، سرعت بخشیدن به کاهش طول دوران نقاهت ناشی از صدمات استخوانی، تقویت عضلات و به کارگیری عضلات غیر فعال، تسریع گردش خون در عروق و…. حتی تسکین بیماران روحی و روانی باشد.

هیدروتراپی در سال 1890

هیدروتراپی یا آب درمانی، درسال 1890 در کلیولند (ایالت اوهایو)، نخست به عنوان درمانی برای تب حصبه معرفی شد و سپس در درمان اختتلالات عصبی روانپزشکی مختلفی مورد استفاده قرار گرفت. مردمان این کشور با انجام انواع مختلف آب درمانی شامل غوطه ور شدن، دوش، حمام مروارید، حمام سیتز (که در آن بیمار تا عمق کمر به مدت 15 الی 20 دقیقه در آب یخ می نشیند، با پتویی که روی آن انداخته می شود) و … بر این اعتقاد بودند که آب درمانی مکرر میزان مرگ و میر را در بیماران مبتلا به حصبه را کاهش می دهد.

برگرفته از کتاب «ورزش درمانی در آب»